دارالقرآن الکریم صادق آل محمدص حسن آباد جر قویه علیا

فهم روشمند و هماهنگ ظاهر قرآن کریم

تدبر، فهمی منسجم و هماهنگ است که باید از تنگنای سلایق شخصی عبور کرده و در شاهراه قانون و ضابطه عقلایی (ادبیات، مرتکزات فطری منطق و اصول) صورت بگیرد و بستر محکم این شاهراه چیزی جز ظاهر قرآن کریم نیست. آری تدبر، فهم قانونمند سیاقی و مقایسه ای و به دیگر بیان، فهم مجموعی ظاهر قرآن است ( صبوحی طسوجی ، مقاله نقش تدبر در ترویج و گسترش فرهنگ قرآنی) .
فهم : همانطور که گفته شد ، تدبر در کلام به معنای فهم و دریافت هماهنگی حکیمانه آن است ، پس تدبر در قرآن در حیطه فهم قرآن است ، قهراً مورادی نظیر انس با قرآن ، عمل به آن و ترویج و اقامه آن از بحث خارج است . به هر روی زیر مجموعه های فهم عبارتند از :
• فهم نفسی ملازم با قرائت قرآن
• فهم هماهنگ قرآن در تدبر
• فهم مبادی و مبانی قرآن در تفکر
• فهم دقیق قرآن در تفقه
• فهم لایه های معرفتی قرآن در تبیین ( تفسیر )
• فهم ذوقی و شهودی در اشارات و لطایف قرآن
• فهم مصداق در تطبیق
• درک حقیقت عینیه خارجیه در تاویل
هر یک از قیود ، یک یا چند مورد از موارد فوق را از حیطه جامعیت تعریف ، خارج می کند تا مانعیت آن حاصل شود .
1. روشمند : این قید فهم « فهم ذوقی و شهودی در اشارات و لطایف قرآن » را از تعریف خارج می کند ، چون فهم شخصی و قابل روشمند کردن و تعلیم و تعلم نیست . اگر فهمی روشمند نباشد ، قابلیت تعلیم و تروج و ارزیابی را نخواهد داشت و چنین فهمی نمی تواند هماگنی باشد ، در صورتی که تدبر وظیفه ای عمومی است و نیاز به روش و آموزش دارد ، چون اوامر قرآن در این باره به صورت جمعی صادر شده است : « افلا یتدبرون القرآن » « افلم یدبروا القول » ، «لیدبروا آیاته » (کانون قرآن و عترت ، منزلت تدبر در قرآن ، ویرایش سوم1387 : ص17) .
2. هماهنگ : این قید « فهم نفسی ملازم با قرائت » را از حیطه تدبر خارج می کند ، زیرا در فهم نفسی ، هماهنگی بین آیات مورد توجه قرار نمی گیرد و هر آیه به طور مستقل فهمیده می شود . در صورتی که مطلوب تدبر ، فهم هماهنگ قرآن کریم است : « أَفَلَا یتَدَبَّرُونَ الْقُرْآنَ وَلَوْ کَانَ مِنْ عِنْدِ غَیرِ اللَّهِ لَوَجَدُوا فِیهِ اخْتِلَافًا کَثِیرًا(النساء/82) » ، دفع اختلاف از قرآن جز با فهم هماهنگ آن میسور نیست .
این قید می تواند مواردی مانند تفکر، تفسیر ( تبیین ) و تاویل را نیز خارج کند ، زیرا در دو مطلب هم عرض با هم مقایسه می شود و سعی در فهم هماهنگ آنهاست ، اما در تفکر ، تفسیر و تاویل ، رابطه طولی دو مطلب سنحیده می شود ، نه هماهنگی آنها در عرض یکدیگر(کانون قرآن و عترت ، منزلت تدبر در قرآن